بذر شیرین بیان

شیرین بیان با نام علمی ( Glycyrrhiza glabra ) که در فارسی به آن مَهْک گفته می شود ، یکی از قدیمی ترین گیاهان دارویی است . بابلیان در حدود ۴۰۰۰ سال پیش شیرین بیان را به عنوان تقویت‌کننده بدن می‌شناخته‌اند . پزشکان مصر قدیم عصاره شیرین بیان را جهت کاستن از تلخی داروهای تلخ‌ مزه و معالجه امراض کبد و دستگاه گوارش به کار می‌برده‌اند .

شیرین بیان گیاهی خودرو محسوب می شود در اکثر نقاط ایران خصوصاً در شهرستان خاتم مروست و نواحی شرقی و شمال شرقی و همچنین آذربایجان ، سلسله جبال بختیاری و شهرستان اقلید به فراوانی می‌روید . شیرین بیان در دنیا جایگاه ویژه ای دارد ، از این گیاه بیش از صدها نوع فرآورده استخراج می شود . کاربرد اصلی این ماده ، ( در کشورهای غربی ) شیرین کردن فراورده‌های غذایی است ؛ چون پنجاه برابر از قند ( Sucrose ) شیرین تر است و علاوه بر این ، خواص دارویی دارد . ریشه خشکیده شیرین بیان را می‌توان به عنوان چاشنی جوید .

برگ‌های این گیاه مرکب بوده و از ۴ تا ۷ زوج برگ به اضافهٔ یک برگچهٔ انتهایی تشکیل شده است که به سبب ترشح شیره ، چسبنده‌اند . گلهایش مایل به آبی و میوه‌اش ( غلاف بذر ) شامل ۵ تا ۶ دانهٔ گرد مایل به قهوه‌ای است .

ریشه و ساقهٔ زیرزمینی آن مصرف دارویی دارد ، ریشه‌ها و ریزومهای این گیاه دارای پوستی قهوه‌ای‌ رنگ یا سیاه و مغز زرد رنگ هستند . عصاره ریزوم شیرین بیان دارای مقادیری گلوکز ، ساکارز ، آسپاراژین ، مواد آلبومیدی ، رزین و اسانس است و در پزشکی ، داروسازی و صنایع غذایی و بهداشتی مصارف متعدد دارد .

مهمترین مادۀ مؤثره ریشۀ شیرین بیان را « اسید گلیسیریزیک » تشکیل می دهد . این ماده ۵۰ مرتبه از شکر شیرین تر و مقدار آن با توجه به نوع گیاه ( واریته ) و شرایط اقلیمی محل رویش متفاوت است و بین ۵ تا ۲۰ درصد می باشد .

بذر شیرین بیان نیاز سرمایی دارد در نتیجه هنگامی که دما پایین بود اقدام به کاشت بذر می کنند و کاشت بذر در فصل گرما خیلی موفق نیست ، در اواخر پاییز یا اواسط زمستان می توان بذر ها را در خزانه نشاء کرد و با شروع بهار به زمین اصلی منتقل کرد ، برای کاشت در فصل گرما بهتر است قبل از کاشت بذرها را به مدت ۲ هفته داخل یخچال قرار داده و در دمای ۲۰ درجه اقدام به کاشت بذر نمود ، برای کاشت خانگی می توان بذر را اوایل بهار به صورت مستقیم در گلدان کاشت . از آنجا که بذر شیرین بیـان پوسـته ضـخیمی دارد و این پوسته قوه رویشی آن را کاهش میدهد ، قبل از کاشت به مدت ۱۲ ساعت در آب خیس نمایید.  تا قبل از جوانه زنی بذرها و همچنین در اوایل رشد گیاه بستر همیشه مرطوب باشد ، بعد از رشد کامل گیاه هنگامی آبیاری انجام شود که خاک کاملاً خشک شده است . در فصل بهار به منظور توسعه ریشه ، قبل از ریزش برگها ساقه های شیرین بیان را از فاصله ۱۰ سانتیمتری از سـطح زمین قطع می کنند تا انرژی گیاه صرف ریشه زنی گردد . اگر تکثیر توسط بذر انجام گرفته باشد ۵ تا ۶ سال پس از کاشت میتوان ریشه آن را برداشـت کـرد .

کیفیت بذر در روند رویش گیاه بسیار تاثیر دارد ، حتی کیفیت بذرها در مقاومت گیاهان نیز اثر می گذارد ، به همین دلیل است که خرید بذرهای مرغوب از اهیمت بالایی برخوردار است .